De effecten van de coronacrisis werken nog door. Niet in het aantal besmettingen dit keer, maar in de effecten van uitputting bij de zorgprofessionals in de ouderenzorg. Als de federale en lokale overheden niet snel ingrijpen, dan volgt er een onstopbaar domino-effect, met als slachtoffer onze kwetsbare ouderen.
Opmars van het kortverzuim
De uitvalcijfers in kortverzuim bij personeel zijn aan een alarmerende hausse bezig. De torenhoge ziektecijfers komen bovenop de nijpende schaarste in zorgkrachten en het tekort aan handen en hoofden die in de sector van de ouderenzorg woedt.
Een belangrijke graadmeter voor de algemene ziektegraad is het aantal kortstondige ziektedagen.[1]
In 2019, vóór de coronacrisis, was het gemiddeld percentage ziektedagen 3,48%. In vier jaar tijd zijn deze cijfers bijna verdubbeld. Voor 2022 zat dit percentage maar liefst op 6,44%. Dit jaar zullen er op 100 werkdagen maar liefst zeven niet worden gepresteerd door ziekte of ongeval in kortverzuim.[2]
Dit wordt bevestigd door de meting van het aantal ziektedagen die de zorginstellingen zelf financieel ten laste moeten nemen. Het aantal dagen afwezigheid binnen de periode "gewaarborgd loon" - het gaat over 14 dagen of 1 maand na begin van de ziekte, nadien komt het ziekenfonds tussen met een uitkering - kent een abnormale stijging, en bijna een verdubbeling binnen het paritair comité van de ouderenzorg.
Zorgteams voor ouderen zelf in de ziekenboeg
Als we vervolgens een blik werpen op het aantal werknemers die minstens één dag ziek zijn per maand, moeten we vaststellen dat die cijfers nog onrustwekkender zijn. Waar in 2019 het gemiddelde per maand 13,22% is van alle werknemers die minstens één dag ziek zijn geweest, is dat in 2023 23,61% *[3].
Op 100 werkdagen in de ouderenzorg worden er 7 niet gepresteerd door ziekte
De cijfers in de woonzorgcentra liggen hier structureel hoger dan het gemiddelde van alle sectoren. Ter vergelijking: het gemiddelde van alle sectoren bedraagt 12,3%.[4] De ouderenzorgsector is er slecht aan toe.
De vierde coronagolf
Tal van studies hebben de impact van de covidcrisis op de gezondheidszorg onderzocht. De resultaten wijzen consequent in de richting van een verhoogde blootstelling van zorgteams aan stress-gerelateerde aandoeningen, zoals depressie, angststoornissen of burn-out. Andere aandoeningen zijn potentiële post-traumatische stress, slaapstoornissen of psychologische overbelasting. Deze aandoeningen komen voor zelfs bij teams die niet rechtstreeks met covidpatiënten werde geconfronteerd of bij de omringende teams.
Het gaat om de uitstroom
De stijging die zich doorzet in de cijfers duidt op een dieperliggend probleem. Overheidsinstellingen zoals het RIZIV [5]en FOD WaSo weten al enkele jaren dat kortverzuim uitmondt in chronische uitval. Deze cijfers zijn dus niet de kanarie in de koolmijn, maar de rook van de uitslaande, ondergrondse brand.
Crisisbeleid nodig na de crisis
Health is the greatest common denominator. Alle mensen die werken in de zorg zitten in hetzelfde schuitje, of het nu in een privé-instelling is, in een revalidatie-oord, een mobiele equipe, of een rust- en verzorgingstehuis. Er zijn handen en hoofden tekort. Elke verpleegkundige of administratief deskundige die uitvalt, is er één te veel.
Er is veel aandacht in het beleid van de gezondheidszorg om zij-instromers en schoolverlaters aan te trekken naar zorgberoepen. Deze maatregelen zijn vooral gericht om de instroom te vergroten. Minstens even belangrijk is de ongecontroleerde uitstroom van gemotiveerd en gekwalificeerd personeel die er zit aan te komen.
Het essentieel punt blijft: zolang we de uitval door ziekte niet aanpakken, blijven andere beleidsideeën dweilen met de kraan open. Het is tijd voor structurele paardenmiddelen om de toekomst van onze ouderenzorg te garanderen.
Kom tot actie! Een menu van nodige gerichte gezondheidsmaatregelen
Het is aan de overheden die de zorg organiseren en reguleren om de handen in elkaar te slaan en dringend tussen te komen met enkele gerichte maatregelen. Als er op korte termijn niet wordt ingezet op de retentie van werknemers in de (ouderen)zorg dan gebeuren er ongelukken en zal kwaliteitszorg niet meer te realiseren vallen. We sommen vijf aanbevelingen op bij wijze van oproep.
Voorzie een crisistoelage in de bestedingen die de instellingen voor ouderenzorg doen voor preventie. Met name die maatregelen die ruimer gaan dan de welzijnswet. Denk aan psychologische consulting voor de teams.
2. Voorzie in de gezondheidszorg een volledige terugbetaling voor psycho-sociale zorg van mensen werkzaam in de sector. Wie effectief uitvalt van het werk moet gepaste begeleiding aangeboden krijgen die wordt opgestart ten laatste na 4 weken arbeidsongeschiktheid. Dit kan georganiseerd worden via disability case managers en case managers. Niemand mag uit de boot vallen.
3. Zet in op innovatie die de zorgtaken gerichter, duurzamer en efficiënter maakt. Richt een innovatiefonds op voor alle instellingen en zorgondernemers die technologie in de zorg willen implementeren. Het criterium moet zijn om de zorgteams te ondersteunen en te ontlasten zodat zij zich kunnen focussen op specifieke zorg in plaats van op routinetaken.
4. Investeer in interprofessionele uitwisseling, carrièreplanning en zachte landingsbanen. De professionals moeten kunnen kiezen voor een werkgever, een regio en een specialisatie, en niet voor het meeste rendement.
5. Zet in op de kleine dingen - het laaghangend fruit - met reële impact op de gezondheid van teams met positieve randeffecten. Denk aan voldoende tijd voor deconnectie van de zorgteams en een tussenkomst voor gezonde voeding via lunchpauzes op het werk. Als dit intra muros wordt georganiseerd voor personeel én bewoners wordt de foodcost van de zorginstellingen betaalbaar gehouden. Een dubbel effect.
[1] SECUREX, WhitePaper Absenteïsme, A. Steeds langer afwezig, p. 5 [2] ACERTA, percentage ziektedagen korter dan 1 maand, t.o.v. totaal dagen, 13/06/2023, tabel 2 [3] ACERTA, ibidem, tabel 2 *Voorlopige cijfers tot en met mei 2023. [4] ACERTA, “Belg al 1 dag meer ziek thuis in 2022 dan vorige jargen, 19/10/2022, https://www.acerta.be/nl/insights/in-de-pers/belg-al-1-dag-meer-ziek-thuis-in-2022-dan-vorige-jaren [5] RIZIV, Verklarende factoren met betrekking tot de stijging van het aantal invaliden, 2016 [6] Planbureau: Incapacité de travail primaire et invalidité des salariés en Belgique : quels factuers explicatifs ?, 2022/4, p.7
[7] Rajkumar RP. COVID-19 and mental health: A review of the existing literature. Asian J Psychiatr 2020;52:102066. pmid:32302935
[8] Liantis, Ziekteverzuim PC 330 (1), 10/06/2023
Comments